Szwecja jest jednym z krajów, gdzie uczniowie w wieku szkolnym mają bezpłatny dostęp do nauczania języka ojczystego (zwanego czasem językiem dziedziczonym), czyli języka swoich nieszwedzkojęzycznych rodziców. W Europie trzynaście krajów ma regulacje dotyczące nauczania języka ojczystego, ale nie wszędzie uczniowie mają prawo do uczestniczenia w takich zajęciach. W Szwecji status języka ojczystego jest ugruntowany prawnie, a samo nauczanie jest finansowane z pieniędzy lokalnych podatników. Co jakiś czas podnoszą się polityczne głosy, aby zmienić ten status quo. Według niektórych zamiast darmowych lekcji języka ojczystego dzieciom powinno się oferować więcej lekcji sprzyjających asymilacji w szwedzkojęzycznym społeczeństwie. Wbrew pozorom nie są to nowe opinie na firmamencie szwedzkiej polityki socjoekonomicznej. Jaka jest historia przedmiotu język ojczysty i jak wyglądają statystyki dotyczące tzw. modersmålundervisning (nauki języka ojczystego)? Jak zostać nauczycielem języka ojczystego w Szwecji? O tym przeczytacie w poniższym tekście.
Krótka historia nauczania języka ojczystego w Szwecji
Szwecja jest i była krajem wielokulturowym, ale podejście rządzących i społeczeństwa do nauki języków ojczystych i mniejszościowych zmieniało się z czasem.
Mogłoby się wydawać, że dopiero stosunkowo niedawno Szwecja stała się społeczeństwem, w którym coraz większy odsetek osób mówi w innym niż szwedzkim języku, ale w XVII wieku, kiedy po podbojach Królestwo Szwecji miało największą w historii powierzchnię, mniej niż połowa mieszkańców kraju miała język szwedzki jako język ojczysty. Duży odsetek społeczeństwa mówił po fińsku, łotewsku, dolnoniemiecku. Wielokulturowość i wielojęzyczność były czymś naturalnym. W XVII wieku szkoły na obszarach z dużym odsetkiem nieszwedzkiej ludności nauczały w językach innych niż szwedzkim. W nauczaniu większy nacisk kładziono na przekazywanie wartości religijnych niż język instrukcji.
W XVIII wieku język szwedzki zaczął dominować jako język edukacji, ale dopiero na początku XX wieku w szkole szwedzkiej nastąpił całkowity odwrót od wielojęzycznej tradycji. Rozszerzyła się idea asymilacji i zaczęto sprzeciwiać się używaniu języka odmiennego od szwedzkiego. Dzieciom w szkole zabroniono nawet mówić w języku ojczystym podczas przerw. Wszyscy mieli porozumiewać się ze sobą wyłącznie po szwedzku. Ta polityka była szczególnie dotkliwa dla mniejszości narodowych zamieszkujących daleką północ Szwecji.
Dopiero w drugiej połowie XX wieku stosunek do wielojęzyczności w Szwecji zaczął się powoli zmieniać. W latach 60-tych XX wieku w Szwecji miała miejsce duża imigracja szwedzkojęzycznych Finów. W 1962 roku dzieciom z tych rodzin zaoferowano możliwość nauczania po fińsku w klasach 7 i 8. Od 1968 r. szwedzkie gminy mogły oferować swoim uczniom naukę języka ojczystego. Była to jednak dobrowolna decyzja każdej z gmin. W 1977 roku przeprowadzono tzw. reformę języka domowego (hemspråkreformen) i postanowiono, że gminy mają obowiązek oferować swoim uczniom naukę języka domowego (jak wtedy nazywany był język ojczysty). W latach 1977-1991 nauczanie języka domowego było finansowane przez państwo za pomocą specjalnej dotacji rządowej. Uczniowie biorący udział w takim nauczaniu musieli porozumiewać się na co dzień w danym języku (tzn. nie mogli zaczynać nauki od zera). Od 1991 roku finansowanie nauczania języka domowego leży w kwestii gmin. Gmina ma obowiązek zorganizować zajęcia języka ojczystego, jeśli jest co najmniej pięcioro zainteresowanych.
Język domowy staje się językiem ojczystym
W 1997 roku zmieniono nazwę przedmiotu z „języka domowego" (hemspråk) na "język ojczysty" (modersmål). W 2000 roku pięć języków (fiński, meänkieli - odnoga języka fińskiego obecna w północnej Szwecji, jiddisch, romski, saami) otrzymało status języków mniejszościowych. Od 2009 roku ich uczniowie mają dostęp do lekcji języka nawet bez uprzedniej jego znajomości, w przeciwieństwie do języków ojczystych bez tego statusu. Zamiast idei asymilacji w Szwecji powszechnie zaczęto szerzyć ideę integracji i wielokulturowości.
Język ojczysty jest często oferowany uczniom raz w tygodniu. Grupy są niestety często mieszane zarówno wiekowo, jak i pod względem umiejętności językowych uczniów. Jednak badania pokazują, że uczniowie biorący udział w takich zajęciach, mają nie tylko wyższy poziom języka ojczystego, ale i osiągają lepsze wyniki z innych przedmiotów. Ten argument, oprócz oczywistych zalet związanych ze wspieraniem tożsamości kulturowej ucznia, jest często wysuwany przez zwolenników nauczania języka ojczystego. Z punktu widzenia ucznia często „opłaca się" brać udział w takich zajęciach, bo dobre oceny z języka ojczystego podnoszą mu średnią.
Warto wiedzieć, że nauczanie języka ojczystego jest ograniczone do jednego dodatkowego języka. Jeśli dziecko należy więc do wielojęzycznej rodziny, w której mówi się w innych językach niż po szwedzku, należy wybrać jeden język, którego dziecko będzie się uczyło w ramach nauczania języka ojczystego. Jednocześnie gmina ma obowiązek oferować nauczanie języka ojczystego przez jedynie siedem lat (w przypadku języków nienależących do mniejszościowych). W praktyce nie jest zatem możliwe chodzenie na takie zajęcia podczas całej edukacji szkolnej. To ograniczenie czasowe jest obecnie przedmiotem debaty i pojawiły się propozycje, aby je znieść.
Język ojczysty w szwedzkiej szkole
Społeczeństwo szwedzkie staje się coraz bardziej wielokulturowe. W roku szkolnym 2019/2020 308 000 uczniów szwedzkich szkół podstawowych miało prawo do nauki języka ojczystego, co odpowiada 29 procentom wszystkich uczniów. 183 000, czyli 60 procent uprawnionych uczniów zdecydowało się brać udział w zajęciach z języka ojczystego (17 procent wszystkich uczniów). W latach 2010-2020 następował ciągły wzrost zarówno uprawnionych, jak i uczestniczących uczniów. W grupie uczących się języka ojczystego lekko dominują osoby płci żeńskiej. Najpopularniejszymi językami są język arabski i somalijski. Kolejnymi pod względem liczebności uczniów językami są: angielski, bośniacki/chorwacki/serbski, perski, hiszpański, kurdyjski, fiński, albański oraz polski. Język polski znalazł się więc w grupie dziesięciu najpopularniejszych języków ojczystych w Szwecji.
Status języka ojczystego w szwedzkiej szkole zmieniał się z czasem. Początkowo, aby uczestniczyć w zajęciach, uczniowie musieli zwalniać się z innych zajęć. Teraz zajęcia najczęściej odbywają się z samego rana albo po zakończeniu pozostałych zajęć. Przez to język ojczysty i jego nauczyciele są marginalizowani. Ze względu na ograniczony w porównaniu do innych przedmiotów wymiar nauczania języka ojczystego, nauczyciele odpowiedzialni za to nauczanie często zatrudnieni są w kilku, jak nie kilkunastu szkołach jednocześnie. Muszą utrzymywać kontakty z uczniami, rodzicami i dyrektorami kilku jednostek szkolnych, co z pewnością jest dla nich nie lada wyzwaniem. Oprócz samej roli nauczyciela języka, często przyjmują rolę przewodnika po nowym kraju i łącznika między rodziną a szkołą. Zawód nauczyciela języka ojczystego jest więc dosyć wymagający. Jednocześnie, wiele wyedukowanych w ojczyźnie nauczycieli języka się go podejmuje, bo jest to sposób na znalezienie w Szwecji zatrudnienia zgodnego z wykształceniem zdobytym w Polsce.
Jak zostać nauczycielem języka ojczystego w Szwecji?
W związku z narastającą imigracją i prowielojęzycznościową polityką rządu szwedzkiego w wielu szkołach szwedzkich poszukiwani są nauczyciele języka ojczystego, często w wymiarze 10% etatu. Ze względu na niedobór nauczycieli języka ojczystego, w przypadku ich zatrudniania wprowadzono wyjątek: nauczyciele języków ojczystych nie muszą mieć ukończonych studiów nauczycielskich w danej dziedzinie (https://www.skolverket.se/regler-och-ansvar/lararlegitimation-och-forskollararlegitimation/regler-och-krav-for-lararlegitimation/larar--och-forskollararlegitimation-och-krav-for-att-fa-anstallning). Jeśli o pracę nauczyciela języka ojczystego nie będzie się ubiegał żaden uprawniony nauczyciel, pracodawca ma opcję zaoferowania stanowiska osobie bez legitymacji nauczycielskiej. W celu zdobycia minimum kompetencji w kwestii nauczania języka ojczystego, na szwedzkich uniwersytetach organizowane są kursy modersmålslärarutbildning, odpowiadające 30 ECTS-om. W ramach takich kursów uczestnicy studiują historię i gramatykę danego języka ojczystego, uczą się podstaw kultury, geografii, historii kraju ojczystego, ale mają również zajęcia z historii i organizacji systemu szkolnictwa szwedzkiego oraz historii samego przedmiotu język ojczysty. Część zajęć odbywa się w języku ojczystym, a część po szwedzku, bo nauczyciel języka ojczystego musi być w stanie funkcjonować w szwedzkojęzycznej szkole. W przypadku języka polskiego takie przygotowanie zawodowe oferuje Uniwersytet w Uppsali. Zajęcia i zaliczenia są organizowanie zdalne, gdyż oferowane są osobom żyjącym w różnych regionach Szwecji. Całość kursu trwa trzy semestry i jest prowadzona w trybie, który umożliwia jednoczesną pracę zawodową.
O tym, jak zorganizowane są zajęcia na tym kursie, przeczytacie w następnych tekstach na blogu:
Źródła:
Ganuza, N. & Hedman, C. (2018). Modersmålsundervisning, läsförståelse och betyg
– modersmålsundervisningens roll för elevers skolresultat. Nordand 13 (1), 4–22.
Ganuza, N., & Hedman, C. (2017a). The impact of mother tongue instruction on the
development of biliteracy – evidence from Somali–Swedish bilinguals. Applied Linguistics,
epub ahead of print. DOI:10.1093/applin/amx010.
European Commission/EACEA/Eurydice. (2019). Integrating Students from Migrant Backgrounds into Schools in Europe: National Policies and Measures. Eurydice Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
https://jezykozaur.com/2021/09/03/zajecia-z-jezyka-dziedziczonego/
Lahdenperä, P. & Sundgren, E. (red.). Nyanlända, interkulturalitet och flerspråkighet i klassrummet. Liber.
Skolverket, 2020, Elever och skolenheter i grundskolan läsåret 2019/20, https://www.skolverket.se/download/18.6b138470170af6ce9149d0/1585039519111/pdf6477.pdf
Straszer, B. & Wedin, Å. (red.) Modersmål, minoriteter och mångfald i förskola och skola. Studentlitteratur.
Westergren, E. & Åhl, H. (red.). Mer än ett språk. En antologi om flerspråkigheten i norra Sverige. Trzecie wydanie.
0 Komentarze